ترانه های قدیمی ایرانی

اگر بپذیریم موسیقی پدیداری انسانی است چرا که توسط انسان و برای انسان شکل می‌گیرد، بازتاب‌های این پدیدار انسانی شگفت در طول تاریخ و  فرهنگ‌های موسیقایی مختلف می‌طلبد چیزی بیش از اصوات نظامند باشد و این بیش همیشه محل تامل و درگیری است. به واقع، موسیقی نه آن چیزی است که در ذهن خالق آن و نه به سادگی چیزی در جهان واقع به واسطه اجرای آن، بلکه درجایی بین این دو نهفته است. بنا به این تعبیر، موسیقی بواسطه نمود بین الاذهانی‌اش امری شگفت تلقی می‌شود. از رهگذر این مسئله، ترانه‌هایی که از میان تجربه زیسته انسانها صیقل داده می‌شوند و به حیات خود ادامه می‌دهند شگفتی افزون‌تری پیدا می‌کنند.

مجموعه آهنگسازی‌های سعید لاهوتی که تحت عنوان " ترانه‌های قدیمی ایرانی"  تصنیف شده‌اند شامل ترانه‌های تک درخت، عقرب زلف کج، عاشقم من، زلف سرکج و ماشین مشتی ممدلی می‌باشند. اگرچه این ترانه‌ها در ذائقه شنیداری ما همواره با یاداوری و حس نوستالژیک همراه هستند اما در دستان آهنگساز جنبه یا منظر دیگری از این ترانه‌ها پدیدار می‌شوند. سعید لاهوتی برای آهنگسازی در این ترانه‌ها دست به پدیدارشناسی زده  و  با سعی و تلاش آگاهانه از پیچ و خم تاریخی آن‌ها عبور کرده و به تعبیری هوسرلی با بازگشت به خود ترانه‌ها و با ارائه منظر یا امکانی ناپیدا از آنها شناختی دیگر از این ترانه‌ها را رقم زده است. از این روی، درک ماهیت ترانه به معنای درک امکانات آن است که در ذات پدیدارشناسانه ترانه نهفته است. شناخت ماهیت چیزی نه تنها به این معناست که بدانیم چیست بلکه دانستن این است که چه چیزی می‌تواند یا نمی‌تواند باشد. به تعبیری پدیدارشناسانه، او در این تجربه آهنگسازی خود و با بازگشت به خود ترانه تجربه رسوب‌زدایی شده‌ای را در اختیار مخاطبین قرار می‌دهد. البته آهنگساز نه منفعلانه بلکه کاملا فعالانه در مورد آن چه برای بودن این ترانه‌ها ضروری است کندوکاو کرده و با تامل بر تاثیر و تغییری که چیزی در وجود ترانه می‌گذارد دست به آهنگسازی زده است. این مشارکت فعالانه برای کشف ساختار ثابت ترانه، شامل تغییرهای ایدتیکی می‌شوند که به موجب آن‌ها آهنگساز ویژگی‌هایی را تغییر می‌دهد تا مشخص شود چه چیزی می‌تواند و یا نمی‌تواند بدون خدشه به ذات ترانه باقی بماند تا از منظر خود، دوباره ترانه را به آشکارگی برساند. در میان این ترانه‌ها شاید تک درخت و ماشین مشتی ممدلی بیش از هر مورد دیگری این مهم را پدیدار می‌کنند. ترانه‌های دیگر همچون عقرب زلف کج، عاشقم من و.... همگی از این روش پدیدارشناسانه تبعیت می‌کنند.

اهنگساز این ترانه‌ها را حاصل امتزاج دو جهان سنتی و مدرن در بطن تجربه زیسته خود می‌داند. از نگاه او این ترانه‌ها همچون حلقه‌های مفقوده‌ای هستند که جهان موسیقی سنتی و مدرن ما را در پیوند با خود نگه می‌دارند. با این حال، این زیست اوست که در آهنگسازی بازتاب یافته. آهنگسازی از این منظر پروژه‌ای همواره ناتمام و پدیدارشناسانه است و گویی این فرو ریختن و باز سازی(خلق )، وجه ناتمام این مجموعه است و چه بسا این امر بزرگترین و شگفت برانگیزترین خاصه اثر موسیقایی باشد.

محمدامین خلیلیان